> Bekijk het onderzoeksrapport

Vergrijzing en verdere medicalisering zorgen dat het medicijngebruik tot 2050 naar verwachting met meer dan een derde toeneemt. En dat terwijl flora en fauna  nu al last hebben van  lage concentraties verschillende medicijnresten en tal van andere stoffen. Die concentraties nemen toe in tijden van droogte, wanneer de medicijnresten die via afvalwater in het oppervlaktewater terechtkomen minder worden verdund. De effecten van medicijnresten op de waterkwaliteit worden waarschijnlijk nog steeds onderschat. Het is daarom belangrijk dat ongebruikte medicijnen op een goede manier verwerkt  worden en niet in het watersysteem terecht komen.

Inleveren kan overal

In bijna alle apotheken in Nederland kunnen mensen hun ongebruikte medicijnen inleveren. In de onderzochte gedragsinterventie keken onderzoekers van het KIWK-project gedragswetenschappen welke factoren mensen stimuleren (meer) ongebruikte medicijnen bij hun apotheek af te geven. Op indirecte wijze levert de studie zo een bijdrage aan  succesvolle campagnes zoals de landelijke inzamelweek (Coalitie duurzame farmacie 2020) en Medischoon.

Gedragsinterventie in de praktijk

In samenwerking met BENU apotheken in Haren, Hoogezand, Groningen, en Roden, hebben de onderzoekers een gedragsinterventie opgezet. Ze maakten gebruik van flyers en stickers met verschillende boodschappen die gedurende een interventieperiode van 3 weken zijn verspreid in de apotheken.

Er zijn drie verschillende gedragsinterventies onderzocht. De standaardinterventie behelsde een flyer, de gebruikelijke manier van communicatie om het inleveren van ongebruikte medicijnen te stimuleren.

De tweede was dezelfde flyer, plus een herinneringssticker die zij op hun medicijnverpakkingen konden plakken. Eén van de redenen waarom mensen hun ongebruikte medicatie niet inleveren is namelijk dat ze dat simpelweg vergeten. De derde interventiegroep ontving de flyer met kennisoverdracht, de herinneringsstickers, en een beschrijving van de sociale norm op de flyer en stickers.

Een beschrijvende sociale norm geeft aan wat de meerderheid van een referentiegroep (andere apotheekbezoekers) doet (Cialdini & Jacobson, 2021). De sociale norm op de flyers en stickers luidde als volgt: ‘De meeste klanten van (naam apotheek) brengen medicijnen die zij niet gebruiken naar de retourbox!’. Sociale norm-informatie kan mensen stimuleren om duurzaam gedrag uit te voeren (Cialdini & Jacobson, 2021). Wanneer mensen het idee hebben dat een meerderheid zich duurzaam gedraagt, zijn zij eerder geneigd dat zelf ook te doen.

Uitkomsten

De interventiepilot liet zien dat flyers in dit geval worden gewaardeerd, maar een beperkt effect hebben. Dat komt omdat de meeste bevraagde bezoekers hun overtollige medicijnen al inleveren. De flyer onderstreept dus het gewenste gedrag, maar leidt niet tot een aanpassing. Datzelfde geldt voor de herinneringssticker. Opvallende uitkomst is wel dat  mensen denken dat anderen hun ongebruikte medicatie niet inleveren, terwijl de meeste mensen zeggen hun ongebruikte medicatie zelf wel naar de apotheek te brengen.