Het klimaat van Nederland verandert. Dat heeft consequenties voor de haalbaarheid van natuurdoelen, die vaak wettelijk zijn vastgelegd (o.a. Natura2000, KRW en Habitatrichtlijn)  Welke maatregelen zijn er nodig om natuurdoelen in de toekomst zeker te stellen? Welke alternatieve doelen kunnen we overwegen als in het verleden vastgestelde natuurdoelen niet meer haalbaar blijken te zijn onder een veranderd klimaat? Waar liggen straks, in het klimaat van de toekomst, de beste kansen voor het creëren van hotspots van biodiversiteit? Op dit moment ontbreekt het waterbeheerders en beleidsmakers aan een praktisch model om dergelijke vragen te beantwoorden. Naast het in beeld brengen van de (hydrologische) effecten van klimaatverandering is er ook behoefte aan een breed gedragen en wetenschappelijk goed gefundeerde methode waarmee de gevolgen kunnen worden beoordeeld van het waterbeheer voor de terrestrische vegetatie. Om deze vragen te kunnen beantwoorden wordt de Waterijzer Natuur ontwikkeld.

In de afgelopen vier decennia zijn er vele ecohydrologische modellen ontwikkeld. De eerste waren vooral beschrijvend, bijvoorbeeld door plantengemeenschappen te  relateren aan karakteristieke grondwaterstanden of grondwaterstandsduurlijnen. Dergelijke correlatieve modellen zijn echter ongeschikt voor projecties die ver buiten het meetbereik liggen waarbinnen ze zijn opgesteld. Mede met het oog op klimaatverandering ontstond daarom de behoefte aan meer op processen gestoelde modellen. Voor de ontwikkeling van de Waterwijzer Natuur is in opdracht van Rijkswaterstaat, het ministerie van Economische zaken en STOWA eerst een verkennende studie uitgevoerd naar  modellen en modelonderdelen die het beste zouden kunnen worden gebruikt voor een klimaatrobuuste Waterwijzer Natuur (Van Ek et al., 2014). De studie besloot met een advies het model PROBE van KWR te gebruiken als basis voor de Waterwijzer Natuur, en dit te verbeteren met de expertise bij WEnR op het gebied van voedselrijkdom en zuurgraad.

Eerste versie Waterwijzer Natuur

Eind 2016 is begonnen met de daadwerkelijke ontwikkeling van de Waterwijzer Natuur. Op basis van bestaande kennis is een gebruiksvriendelijke schil ontwikkeld waarmee men natuureffecten kan berekenen. Deze versie van de Waterwijzer Natuur rekent zeer snel en produceert meteen kaarten waarop de gevolgen van een hydrologisch scenario en/of een klimaatscenario zijn weergegeven. De schil kent twee opties: A. toetsen en B. voorspellen.

A. De schil maakt het mogelijk om de haalbaarheid van bestaande natuurdoelen (op het niveau van associaties, habitattypen, natuurdoeltypen) te toetsen aan de eisen die die doelen stellen aan de grondwaterhuishouding (zoals geformuleerd in Runhaar & Hennekens, 2014). Aan de Waternood-systematiek, waarvan de schil gebruik maakt, is de mogelijkheid meegegeven die toetsing op een klimaatrobuuste wijze uit te voeren en rekening te houden met variaties in maaiveldhoogte binnen kaartvlakken.

B. Een tweede optie van de schil is om de kansrijkdom van natuurdoelen te voorspellen met het model PROBE aan de hand van de bodemkaart, de grondwaterhuishouding, het klimaatscenario en de klimaatregio. Deze optie is vooral bedoeld om te verkennen waar in de verre toekomst de hotspots van biodiversiteit liggen en waar de grootste natuurschade, dan wel natuurwinst, optreedt.

In het najaar van 2017 wordt de schil bij een aantal proefpersonen uitgezet. Voor deze test kunt u zich aanmelden bij Rob Ruijtenberg. Na verwerking van het commentaar zal de schil eind 2017 voor iedereen op het web beschikbaar komen.

Verdere ontwikkeling

Bij het voorspellen wordt eerst bepaald wat de gevolgen van een scenario zijn voor de bodemzuurgraad en voor de beschikbaarheid van vocht, zuurstof en voedingsstoffen in het wortelmilieu van planten. Hierbij zijn de bodemzuurgraad en de hoeveelheid voedingsstoffen de zwakste modelonderdelen. Via een literatuuronderzoek en een uitgebreide verkenning van beschikbare meetgegevens is onderzocht hoe deze zwaktes zouden kunnen worden opgeheven (Kros et al. 2017). Nu dient dat nog daadwerkelijk te gebeuren.

Deelnemende partijen

Onder aanvoering van STOWA is een breed draagvlak voor dit project gecreëerd. Inbreng en betrokkenheid  is afkomstig van: Deltaprogramma Zoetwater, waterschappen, provincies, KWR, WEnR, Ministerie van EZ (via het KennisBasisprogramma WEnR), PBL, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het kennisprogramma Lumbricus.

Meer informatie

Vergelijking van bestaande modellen
Van Ek, R., J. P. M. Witte, J. P. Mol-Dijkstra, W. de Vries, G. W. W. Wamelink, J. Hunink, W. van der Linden, J. Runhaar, L. Bonten, R. Bartholomeus, H. M. Mulder & Y. Fujita. 2014. Ontwikkeling van een gemeenschappelijke effect module voor terrestrische natuur. Rapport 2014-22, STOWA, Amersfoort.

Verkennende studie naar modellering voedselrijkdom en zuurgraad
Kros, J., J. P. Mol-Dijkstra, W. de Vries, Y. Fujita & J. P. M. Witte. 2017. Comparison of model concepts for nutrient availability and soil acidity in terrestrial ecosystems. WEnR & KWR, Nieuwegein, rapportnummer KWR2017.053.

Kansrijkdom natuurdoelen
Runhaar, J., and S. Hennekens. 2014. Hydrologische Randvoorwaarden Natuur; Versie 3. STOWA, WUR, KWR, Amersfoort. Gebruikershandleiding.

PROBE
Witte, J.P.M., R. P. Bartholomeus, P. M. van Bodegom, D. G. Cirkel, R. van Ek, Y. Fujita, G. M. Janssen, T. J. Spek & J. Runhaar. 2015. A probabilistic eco-hydrological model to predict the effects of climate change on natural vegetation at a regional scale. Landscape Ecology 30:835–854.

Aanmelden voor proefgebruik van de Waterwijzer Natuur? Stuur een mail naar Rob Ruijtenberg.

Voor specifieke vragen over dit project kunt u contact opnemen met Flip Witte van KWR.