De Unie van Waterschappen en de Vewin hebben in november 2014 het ‘Plan van aanpak geneesmiddelen in de waterketen’ aangeboden aan de staatsecretaris van Infrastructuur en Milieu. Hierin wordt voorgesteld om het probleem van geneesmiddelen in de waterketen aan te pakken via drie sporen:

• Probleemanalyse: hoe erg is het?
• Bronaanpak: hoe kunnen we voorkomen dat de stoffen in de waterketen komen?
• Ketenaanpak: waar kunnen maatregelen het best genomen worden?

Dit rapport sluit aan bij het derde spoor. Het geeft een overzicht van de kennis en ervaringen die in het buitenland (i.c. Duitsland en Zwitserland) zijn opgedaan met het verwijderen van medicijnresten en andere microverontreinigingen uit effluent van rwzi's. Deze kennis kan vervolgens worden ingezet in vervolgprojecten, zoals praktijkonderzoek naar nabehandeling van rwzi-effluenten in Nederland.

Achtergrond

De term microverontreinigingen is een verzamelnaam voor een grote groep stoffen met verschillende toepassingen en uiteenlopende chemische eigenschappen. Het gaat om geneesmiddelen, hormonen, weekmakers, brandvertragende stoffen, geperfluoreerde verbindingen, bestrijdingsmiddelen en biociden, geurstoffen, UV-filters, antioxidanten en meer.

Microverontreinigingen komen in het watermilieu terecht bij de productie van stoffen, via uitscheiding door mens en dier, bij bemesting of spuiten van bestrijdingsmiddelen. Ook komen ze vrij bij het gebruik van persoonlijke verzorgingsmiddelen of andere consumentenproducten. Veel microverontreinigingen komen via het afvalwater op rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) terecht. Hier wordt een deel van de stoffen verwijderd door afbraak en adsorptie aan actief slib. Wat niet wordt verwijderd, wordt met het effluent op het oppervlaktewater geloosd.

De concentraties van de aangetroffen stoffen in afvalwater, oppervlaktewater, grondwater en drinkwater zijn meestal laag. Ze liggen in de ordegrootte van nanogrammen tot microgrammen per liter. Effecten voor de mens (via drinkwater) zijn onwaarschijnlijk. Effecten voor waterorganismen moeten echter, ondanks de lage concentraties, wel serieus genomen worden. Op basis van de huidige kennis zijn effecten in afvalwater en oppervlaktewater bij milieuconcentraties reëel als de chronische, specifieke en mengseleffecten worden meegenomen in de risicobeoordeling van deze stoffen. Dit geldt met name voor kleinere wateren die sterk beïnvloed worden door rwzi-effluent.

Er zijn verschillende mogelijkheden voor emissiereductie van microverontreiningen. Het betreft bronmaatregelen, technische maatregelen in de afvalwaterzuivering en drinkwater- bereiding, en alternatieve mogelijkheden waarbij deelstromen van afval of afvalwater apart worden behandeld (zogenoemde nieuwe sanitatie). Waar in de waterketen maatregelen het best genomen kunnen worden, en wie de kosten moet betalen, is nog onderwerp van een brede discussie.