Het onderzoek vloeit voort uit de vraag in hoeverre we het landbouwkundige 'voorjaarsmoment', het moment waarop het agrarische land weer actief gebruikt gaat worden voor bemesting en inzaaien, naar achteren kunnen verplaatsen om meer water vast te houden? Hierover is advies uitgebracht door het Expertisenetwerk Zoetwater en Droogte. Het Expertisenetwerk vond het zinvol om de (on)mogelijkheden rondom de timing van het voorjaarsmoment in de aanpak van de droogte verder te onderzoeken.  > Download het advies

Aanleiding voor het onderzoek

Waterschappen, medeoverheden en particulieren worden opgeroepen meer water vast te houden in het winterhalfjaar, om dit vervolgens in het zomerhalfjaar (groeiseizoen) ten nutte te laten komen van de diverse grondgebruik functies en het watersysteem zelf (watervoerendheid/basisafvoer/stroming). Dit in het kader van de klimaatverandering die tot langere droge periodes in het groeiseizoen leidt. E.e.a. is aangewakkerd door de droogtes van 2018, 2019, 2020 en 2022. Op hoofdlijnen zijn we het er wel over eens dat het toekomstige waterbeheer anders moet. Maar weten we wel hóe? Hoever kun je daarin gaan en wat is daarvan het uiteindelijke effect? Deze vragen spelen rond veel huidige waterbeheer praktijken. Een voorbeeld hiervan is het verlagen van peilen in het voorjaar t.b.v. grondwaterstandverlagingen voor landbouwkundig gebruik: het zogenoemde voorjaarsmoment.

In Stromingen (Worm & Van Bakel, 2022, nr 8) verscheen een essay dat voor de zandgronden de (on)mogelijkheden van meer water vasthouden heeft beschreven, waarbij het huidige grondgebruik – veelal landbouw - als uitgangspunt werd genomen. Daarbij is naar de huidige beheer- en ontwerpuitgangspunten van het watersysteem gekeken en beschouw en de schrijvers wat de speelruimte daarin is t.a.v. droogte/water vasthouden. Het artikel stelt dat vooral het landbouwkundige ‘voorjaarsmoment’, het moment waarop het agrarische land weer actief gebruikt gaat worden voor bemesting en inzaaien, sterk de kwestie van ‘water vasthouden’ bepaalt; in ieder geval op de hellende, vrij-afwaterende, zandgronden. Willen we het anders doen, dan is het vooral zaak kritisch en analytisch naar de (on)mogelijkheden en kosten & baten rondom dit voorjaarsmoment te kijken. Is dit dé achilleshiel in het waterbeheer? Immers, je kunt met maatregelen grote hoeveelheden water tijdens de winterperiode in de bodem opslaan, maar als je half februari weer een flinke drooglegging op je percelen wilt om mest te kunnen uitrijden of gewassen in te zaaien, wat heb je dan uiteindelijk gewonnen aan extra vastgehouden mm’s water voor het daaropvolgende groeiseizoen?

Als je met agrariërs over deze kwestie spreekt dan komen al gauw argumenten over tafel als de ‘gouden’ eerste snede (grasland) in het voorjaar. Die is essentieel voor de bedrijfsvoering bij de melkveehouder. Maar is die 1e snede anders/slechter als hij wat later geoogst kan worden? En hoe ziet het bedrijfsresultaat eronder aan de streep uit als het groeiseizoen wellicht iets later start, maar beter/langer doorloopt in het jaar? Is het vernatten (c.q. minder droog maken) van de lagere gronden goed inpasbaar te maken met de gewenste landbouwkundige extensiveringsopgave? En zijn uiteindelijk onder aan de streep de netto-inkomsten van de agrariër groter door bijvoorbeeld minder droogteschade of een kostenbesparing van het niet/minder hoeven te beregenen. Oftewel; wat zijn de kosten en de baten?

Het doel van dit project is om inzicht te krijgen wat de winst/verandering is in hydrologische termen én belangrijke landbouwkundige termen van het uitstellen of geheel afstellen van het voorjaarsmoment. Doel is om dit zowel voor het huidige klimaat te doen als voor een nader te kiezen knmi-klimaatscenario.